Działania Fundacji Wspomagającej Zaopatrzenie Wsi w Wodę (1988-1998)

Zarejestrowany w 1987 roku statut Fundacji Wspomagającej Zaopatrzenie Wsi w Wodę stwierdzał, że „Celem Fundacji jest pomoc w zaopatrzeniu wsi w wodę i rozwiązywanie zagadnień gospodarki ściekowej”. Statut ten został zmieniony po 1989 roku, po przemianach społeczno-politycznych w naszym kraju, jednak pierwsze działania tzw. „Fundacji Wodnej” dotyczyły wspierania gospodarki wodno-ściekowej na terenach wiejskich.

 

1.Wspieranie budowy wodociągów na terenach wiejskich

Celem programu była poprawa warunków życia rodzin wiejskich (w 1988 roku zaledwie 20% domów na wsi korzystało z wodociągów). W ramach programu udzielano wsparcia finansowego na budowę wodociągów. Realizując program Fundacja współpracowała z komitetami społecznymi wybieranymi przez mieszkańców wsi (wykorzystano przepis ustawy o czynach społecznych). Warunkiem uzyskania pomocy Fundacji był 30% udział mieszkańców wsi w kosztach budowy wodociągu.

Po wprowadzeniu w życie ustawy o samorządach i wyborach samorządowych Fundacja rozpoczęła współpracę z zarządami gmin, które stały się kredytobiorcami Fundacji. Zachowano jednak wymóg utworzenia przez mieszkańców wsi społecznych komitetów oraz 30% udziału w budowie wodociągów.

W latach 1988 – 1990 pomoc finansowa była udzielana w postaci dotacji. Od roku 1991 pomoc finansowa była udzielana w postaci niskooprocentowanego kredytu. Z końcem 1995 roku Fundacja zakończyła wspieranie budowy wodociągów. Z pomocą Fundacji zbudowano wodociągi w 2 555 wsiach – podłączono do wodociągu 141 949 gospodarstw.

            Lokalizacja wodociągów, których budowa była wspierana przez Fundację dotacjami

Lokalizacja wodociągów wiejskich, których budowa była wspierana przez Fundację preferencyjnymi kredytami.

 

Dzięki temu programowi wzrósł prestiż komitetów społecznych (ich wybory były często początkiem procesów demokratycznych w społecznościach wiejskich, wielu członków komitetów społecznych zostało później wybranych do rad gminnych). Ponadto komitety chętnie podejmowały się współpracy z Fundacją podczas kolejnych inicjatyw (budowa gazociągu wiejskiego, telefonów, ośrodków kultury itp). Ponadto nastąpiło polepszenie warunków życia na wsi (wzrost liczby używanych pralek automatycznych, poprawa higieny – budowa nowych łazienek w domach rodzin wiejskich).

 

2.Program RAWKA

Celem programu była promocja budowy oczyszczalni ścieków na terenach wiejskich. Realizując program Fundacja zainicjowała i współfinansowała budowę 8 oczyszczalni ścieków na terenie zlewni rzeki Rawki. Teren wybrano z dwóch powodów:

  • Położenia w centralnym miejscu Polski (oczyszczalnie mają służyć jako “projekty demonstracyjne”),
  • Położenia na terenie parku krajobrazowego, przez który przepływa zanieczyszczona rzeczka Rawka.

W zbudowanych oczyszczalniach zastosowano różne technologie oczyszczania ścieków.  Oczyszczalnie (oprócz spełnienia swojej podstawowej funkcji) posłużyły do dalszych szkoleń prowadzonych przez Fundację oraz doprowadziły do zmniejszenia poziomu zanieczyszczeń rzeki Rawki.

 

3. Budowa sieci kanalizacyjnych

Celem programu było podniesienie poziomu sanitacji wsi poprzez budowę sieci kanalizacyjnych. Program realizowany był w miejscowościach, w których zbudowano już oczyszczalnie ścieków natomiast brakowało środków na budowę sieci kanalizacyjnej.

Zdarzało się, że przeszkodą w budowie była niska świadomość mieszkańców wsi, którzy odmawiali udziału w budowie kanalizacji. W takich przypadkach Fundacja (na ogół na prośbę samorządu) organizowała spotkania z mieszkańcami, by poprzez akcje edukacyjne zmienić ich podejście do inwestycji.

Wsparcie finansowe  Fundacji (w postaci niskooprocentowanych kredytów) zależnie od możliwości finansowych w danym roku sięgało od 25% do 50% kosztów inwestycji (w 1997 roku wprowadzono możliwość umorzenia 25% udzielonego kredytu). Warunkiem uzyskania kredytu był 10% udział mieszkańców w kosztach budowy sieci kanalizacyjnych oraz udział przedstawiciela Fundacji w przetargu.

Rezultatem tego programu jest zbudowanie sieci kanalizacyjnych w 102 wsiach dla 13 240 gospodarstw.

 

4.Program budowy zbiorczych oczyszczalni ścieków

Celem programu – podobnie jak w przypadku programu budowy sieci kanalizacyjnych, było podniesienie poziomu sanitacji wsi, podniesienie poziomu cywilizacyjnego mieszkańców i zahamowanie wzrostu niebezpieczeństwa zanieczyszczenia zasobów wodnych.

Rezultatem tego programu jest zbudowanie 73 zbiorczych oczyszczalni ścieków, przy zastosowanie nowych – energooszczędnych technologii oczyszczania ścieków.

Lokalizacja inwestycji (budowa sieci kanalizacyjnych oraz oczyszczalni wspieranych finansowo przez Fundację)

 

5.Program budowy przydomowych oczyszczalni ścieków

Celem programu była promocja budowy przydomowych oczyszczalni ścieków na terenach wiejskich o rozproszonej zabudowie, wzrost świadomości mieszkańców wsi co do potrzeby dbania o środowisko, podniesienie poziomu cywilizacyjnego mieszkańców wsi i gospodarstw oraz ochrona zasobów wodnych przed zanieczyszczeniami. Promocja takiego sposobu oczyszczania ścieków na terenach wiejskich była konieczna. Prawie połowa wsi ma zabudowę kolonijną lub rozproszoną, a budowa sieci kanalizacyjnej na takich terenach jest zbyt kosztowna

Realizację programu rozpoczęto na zasadach programu pilotowego wprowadzając korzystne zasady wsparcia finansowego w postaci niskooprocentowanego kredytu oraz dotacji dla pierwszych dwóch wsi z każdego województwa, które zdecydowały się na realizację programu.

W rezultacie zbudowano 1627 przydomowych oczyszczalni ścieków w 10 województwach, a 1 560 mieszkańców wsi wzięło udział w spotkaniach i akcjach edukacyjnych dot. przydomowych oczyszczalni.

 

6. Programy szkoleniowe mające na celu rozwój małej przedsiębiorczości i przygotowanie mieszkańców wsi do warunków gospodarki rynkowej

Celem programów była:

  • Promocja rozwoju małych przedsiębiorstw na terenach wiejskich,
  • Możliwość stworzenia dodatkowych miejsc pracy (poza rolnictwem w związku z przeludnieniem wsi w stosunku do możliwości zatrudnienia w rolnictwie),
  • Obniżenie stopy bezrobocia, stworzenie dodatkowego źródła dochodu,
  • Przystosowanie mieszkańców wsi do warunków gospodarki rynkowej,
  • Zapewnienie rozwoju gminy poprzez: a) ustanowienie centrum rozwoju biznesu (odpowiedniego biura) przy samorządzie lub jako instytucji samodzielnej, b) zorganizowanie związku (stowarzyszenia) małych przedsiębiorców na terenie gminy lub kilku gmin (wtedy łatwiej im zorganizować doradztwo, negocjować z bankami, prowadzić badania marketingowe oraz kontynuować szkolenia).

Do 1998 roku Fundacja prowadziła cztery programy szkoleniowe:

  1. Wprowadzenie do biznesu – dla osób które chcą założyć własne przedsiębiorstwo lub są bezrobotne (program szkolenia jest nieco inny dla każdej z tych grup),
  2. Szkoła biznesu i marketingu  – dla tych, którzy chcą rozwinąć własne przedsiębiorstwo,
  3. Zasady funkcjonowania gospodarki rynkowej – szkolenia przeznaczone dla nauczycieli przedmiotów ekonomicznych w szkołach średnich przygotowujących młodzież do pracy w rolnictwie  i jego otoczeniu,
  4. Podstawy biznesu – szkolenie przeznaczone dla pracowników ośrodków doradztwa rolniczego i rejonowych urzędów pracy.

W rezultacie:

  • zorganizowano 224 szkolenia z udziałem 5 180 uczestników
  • założono  9 stowarzyszeń przedsiębiorców,
  • powstało około 1300 małych przedsiębiorstw
  • w wielu gminach nastąpiła zmiana polityki w stosunku do małej przedsiębiorczości (ułatwienia podatkowe, przekazywanie budynków na centra rozwoju biznesu i centra szkoleń bezrobotnych, ustanowienia szkół biznesu częściowo wspieranych z budżetu samorządów).

 

7.Szkolenie: Prowadzenie działalności agroturystycznej

Celem programu było stworzenie możliwości uzyskiwania dodatkowego dochodu przez  rolników oraz podniesienie poziomu życia mieszkańców wsi. Szkolenia trwały cztery dni i obejmowało tematy takie jak przystosowanie gospodarstwa, promocja usług, podatki, wycieczka do najlepiej prowadzonych gospodarstw agroturystycznych w Polsce, zakładanie stowarzyszeń agroturystycznych.

Przeprowadzono 78 szkoleń dla 1888 uczestników.

 

8.Program szkoleń gospodarka ściekowa oraz ochrona środowiska na wsi.

Celem programu był wzrost świadomości mieszkańców terenów wiejskich co do konieczności ochrony zasobów wodnych przed zanieczyszczeniami i ogólne podniesienie poziomu życia mieszkańców wsi.

W efekcie:

  • zorganizowano 284 szkolenia dla 6 893 uczestników
  • wybrane gminy rozpoczęły budowę oczyszczalni ścieków z pomocą lub we współpracy z Fundacją
  • wspólnie z Ministerstwem Rolnictwa RFN utworzono specjalny projekt szkoleniowy dla przedstawicieli samorządów, rządowej administracji terenowej i ministerstwa ochrony środowiska (jako dalszy ciąg projektu RAWKA rozpoczętego w 1992 roku. W projekcie szkoleniowym uczestniczyło 709 przedstawicieli samorządów z 476 gmin, 276 przedstawicieli różnych szczebli administracji rządowej, 36 projektantów)
  • niektóre gminy zorganizowały specjalne akcje mające na celu uporządkowanie kwestii ochrony środowiska na terenach wiejskich.

9. Organizacja seminariów

  1. Seminarium Oczyszczalnie trzcinowe (1992 r.) w Warszawie zorganizowane we współpracy z brytyjskimi ośrodkami naukowymi. Na tym seminarium były prezentowane wytyczne europejskie projektowania i eksploatacji oczyszczalni trzcinowych przez jednego z ich autorów Paula Coopera. Wytyczne zostały przetłumaczone przez Fundację i rozprowadzone wśród 28 uczestników seminarium.
  1. Seminarium Woda i społeczeństwo obywatelskie (1993). Było to międzynarodowe seminarium z udziałem niemal wszystkich krajów Europy Środkowej i Wschodniej oraz Francji i Kanady. Celem seminarium było wypracowanie współpracy w kwestii oszczędzania i ochrony zasobów wodnych. Fundacja nawiązała współpracę z krajami bałtyckimi. Przedstawiciele Fundacji złożyli wizytę w tych krajach oraz przedstawili Międzynarodowemu Sekretariatowi ds. Wody stan zasobów wodnych w tych krajach oraz możliwości utworzenia w nich organizacji pozarządowych podobnych do Fundacji Wodnej. Organizacje takie powstały na Łotwie i w Estonii. O ile nam wiadomo nie zdołały jednak rozwinąć działalności z powodu braku funduszy (po wyczerpaniu pierwszego grantu otrzymanego od organizacji kanadyjskiej nie były w stanie rozwinąć akcji zbierania funduszy)
  1. Seminarium Oczyszczalnie korzeniowe System Kickuth (1994 r.) w Łodzi z udziałem prof. R. Kickutha z Niemiec. Na seminarium zostały szerzej przedstawione oczyszczalnie projektowane wg. licencji prof. R. Kickutha, a w szczególności oczyszczalnia ścieków w Bolimowie finansowana przez Fundację w ramach programu Rawka ( wyżej omówionego ). Dodatkowym celem Fundacji było nawiązanie kontaktu z potencjalnymi sponsorami niemieckimi takich oczyszczalni. W seminarium uczestniczyły 43 osoby.
  1. Konferencja robocza na temat Cele programu wymiany młodzieży (1995). Konferencję tę zorganizowano na prośbę kanadyjskiej organizacji Canada World Youth. Zwróciła się ona do Fundacji Wodnej o przedstawienie przedstawicielom organizacji, z którymi Canada World Youth współpracuje w zakresie wymiany młodzieży, polskiego modelu organizacji programu (główny nacisk Fundacja położyła na zdobywanie przez uczestników wiedzy potrzebnej do założenia własnego przedsiębiorstwa bądź potrzebnej do aktywnego poszukiwania pracy oraz na zaangażowanie młodzieży w sprawę rozwoju gminy).
  1. Seminarium Oczyszczanie ścieków na filtrach gruntowo-roślinnych ( 1994 ) w Cedzynie zorganizowane we współpracy z niemieckimi i szwajcarskimi ośrodkami naukowymi. Seminarium to było połączone z możliwością zapoznania się z różnymi fazami budowy takich oczyszczalni na przykładzie budowy oczyszczalni w Leszczynach gm. Górno zaprojektowanej jako obiekt pokazowy przez niemieckiego projektanta Gunthera Gellera. W seminarium uczestniczyło 36 osób. Projekt techniczny oczyszczalni i seminarium były realizowane w ramach wspólnego programu Fundacji i Biura Koordynacji Ambasady Szwajcarii finansowanego ze środków Polsko – Szwajcarskiej Komisji Środków Zwrotnych.

W wyniku tego seminarium zainicjowano budowę 13 oczyszczalni roślinnych, na budowę których Fundacja udzieliła pomocy finansowej.

Budowa oczyszczalni trzcinowych na terenach wiejskich (rezultat seminarium zorganizowanego przez Fundację w Cedzynie):

 

Miejscowość

 

Gmina

 

Województwo

Rok zakończenia budowy Koszt budowy Udział finansowy Fundacji
PLN %
1. Wawrów Santok Gorzów Wlkp 1991 117 800 59,4
2. Gralewo Santok Gorzów Wlkp 1993 435 100 22.8
3. Gronowo Elb. Gronowo Elb Elbląg 1993 387 100 43.4
4. Leszczyny Górno Kielce 1994 222 300 21.1
5. Bolimów Bolimów Skierniewice 1994 554 800 43.2
6. Nowa Słupia Nowa Słupia Kielce 1995 692 900 28.8
7. Darżlubie Puck Gdańsk 1995 315 000 15.9
8. Kitlin Niemcza Wałbrzych 1996 258 330 46,4
9. Kurozwęki Staszów Tarnobrzeg 1996 248 770 8,0
10. Osiny Nowe Mińsk Siedlce 1996 53 400 9,4
11. Daszyna Daszyna Płock 1997 730 578 20,5
12. Kaszyce Orły Przemyśl 1997 950 279 14,0
13. Schodno Dziemiany Gdańsk 1997 226 820 25,2

 

Dla inwestycji wymienionych w poz. 1,2,3, 4, 6,7,12  z tej tabeli pomoc  była udzielona w formie kredytów preferencyjnych, a dla pozostałych w formie dotacji. Przy czym w wypadku Kitlina, Daszyny i Schodna była to dotacja ze środków Polsko – Szwajcarskiej Komisji Środków Zwrotnych w celu wdrożenia zdobytych doświadczeń i informacji przez projektantów polskich przeszkolonych  na ww seminarium w Cedzynie. W roku 1998 nowa dotacja (300 000 zł)  na ten cel została przyznana ze środków tej samej Komisji.

  1. Seminarium: Przeróbka, wykorzystanie i usuwanie osadów ściekowych (1996). Seminarium miało na celu przedstawienie osiągnięć RFN w tej dziedzinie oraz nawiązanie współpracy między ośrodkami naukowymi z Polski i Niemiec. Wzięło w nim udział 102 uczestników z obu krajów. Przedstawiono 16 referatów – połowa polskich, połowa niemieckich.
  1. Seminarium Młodzież – Wieś – Unia Europejska (1996). Seminarium to zorganizowano we współpracy z Fundacją im. Roberta Schumana. Fundacja Wodna współfinasowała jego organizację, przygotowała wykłady na temat ochrony środowiska na wsi oraz przygotowała specjalne materiały edukacyjne (opis Agendy 21, ulotkę na temat prawidłowego gospodarowania nawozami, broszurę o oczyszczalniach przydomowych).W seminarium wzięło udział po jednym uczniu i po jednym nauczycielu z każdego technikum rolniczego z całej Polski (razem 460 osób).

 

10. Pomoc dla osad Romów Polskich

Celem programu było podniesienie warunków higienicznych w osadach Romów w gminach Łącko oraz Ochotnica Dolna. Fundacja podjęła te działania na prośbę Fundacji Helsińskiej  oraz Duszpasterza Romów Ks. Opockiego.

W obu osadach dzieci często chorowały na żółtaczkę i choroby związane z używaniem bardzo zanieczyszczonej wody z płytkiej studni położonej pośrodku osady. Dodatkową trudność w realizacji projektu stanowiły bardzo złe stosunki pomiędzy radą gminy i mieszkańcami wiosek położonych w pobliżu osad a Romami. Realizując projekt przedstawiciel Fundacji uczestniczył w pięciu posiedzeniach rad gmin wyjaśniając prawne i międzynarodowe aspekty mniejszości oraz apelując o traktowanie Romów jak innych obywateli. W rezultacie Fundacja udzieliła pomocy na budowę głębokiej studni ręcznej służącej do zaopatrywania w wodę w jednej z osad oraz na budowę wodociągu (ujęcie źródełka) dla drugiej osady. W obu przypadkach do współpracy włączyły się Rady Gmin. W Łącku Rada Gminy z własnej inicjatywy zakupiła dla osady kontenerowe sanitariaty, w Ochotnicy w budowie wodociągu pomogli mieszkańcy sąsiedniej wioski. Fundacja doprowadziła do współpracy pomiędzy Stowarzyszeniem Romów Polskich a obu gminami. W rezultacie rozpoczęto specjalny program dla dzieci Romskich. Gminy zapłaciły za uczestnictwo kilkorga dzieci w kółku muzycznym, a Stowarzyszenie Romów Polskich z pomocą Fundacji Batorego zakupiło dla tych dzieci instrumenty muzyczne.