Niezbędnik sołtysa

Jędrek Godlewski, 21 sierpnia 2017 (10:01)
Sołtysowanie to praca dla aktywnych społeczników. Dzisiejszy sołtys ma pod opieką wieś, czasem kilka. Nie jest wynagradzany. Wybierany jest przez mieszkańców wsi na 4 lata kadencji. Ma większą swobodę działania, niż chociażby jego poprzednik z epoki PRL-u. Ale działalność współczesnego sołtysa podlega większej krytyce samych mieszkańców wsi, jak i kontroli władz lokalnych - rady gminy, burmistrza czy wójta, które sprawują nadzór nad działalnością sołectwa.

Wybory na sołtysów i do rad sołeckich 

Te wybory nie mają w Polsce medialnej oprawy ani rozgłosu, choć dla umacniania samorządności w kraju są równie istotne jak te – na szczeblu gminy czy powiatu. Bo sołectwa to zgodnie z ustawą o samorządzie terytorialnym z dn. 8 marca 1990 roku z późn.zmianami – najmniejsze jednostki samorządu gminnego, nazywane w tej ustawie – jednostkami pomocniczymi. W Polsce mamy ponad 40.000 sołectw, czyli lepiej lub gorzej zorganizowanych wspólnot, które mogą we współpracy ze swoimi gminami podejmować decyzje w sprawach istotnych dla siebie. Aktywność jednostek pomocniczych, czyli sołectw na wsiach a dzielnic i osiedli w miastach – świadczy dobitnie o stanie samorządności mieszkańców, rozwoju społeczeństwa obywatelskiego oraz o tym, jak odradzają się społeczności lokalne w naszym kraju.

Funkcja sołtysa znana jest w Polsce od XII wieku, a więc ma wiekową tradycję, mocno ugruntowaną w świadomości mieszkańców wsi. Oczywiście bycie sołtysem nie zawsze znaczyło w historii to samo. W średniowieczu sołtys był przedstawicielem pana feudalnego, dobrze opłacanym zarządcą dużego gospodarstwa, a jego stanowisko było dziedziczne. Dzisiejszy sołtys ma pod opieką wieś, czasem kilka. Nie jest wynagradzany. Wybierany jest przez mieszkańców wsi na 4 lata kadencji. Ma większą swobodę działania, niż chociażby jego poprzednik z epoki PRL-u. Ale działalność współczesnego sołtysa podlega większej krytyce samych mieszkańców wsi, jak i kontroli władz lokalnych – rady gminy, burmistrza czy wójta, które sprawują nadzór nad działalnością sołectwa.

Sołectwo – jednostka pomocnicza samorządu gminnego

Sołectwo jako jednostka pomocnicza samorządu podlega organom władzy gminnej. To rada gminy – po konsultacjach z mieszkańcami lub na ich prośbę – powołuje w drodze uchwały konkretne sołectwo do życia, wyznacza mu zakres terytorialny (zwykle jedna wieś, rzadko kilka), a także zadania do spełnienia oraz ustala zasady, na jakich będą mu przekazywane środki finansowe z budżetu gminy na realizację zadań własnych.

Działalność sołectwa jako wyodrębnionej jednostki gminy musi być spójna z działalnością gminy; z jednej strony wspomagać gminę w realizacji jej zadań, z drugiej – organizować samopomoc mieszkańców i wspólne prace na rzecz miejsca zamieszkania. Do kompetencji sołectwa należy rozpatrywanie spraw socjalno-bytowych mieszkańców, podejmowanie inicjatyw kulturalnych, z zakresu opieki zdrowotnej, sportu i rekreacji, wypoczynku, bezpieczeństwa i porządku publicznego, a także realizowanie inicjatyw społecznych oraz gospodarowanie mieniem gminnym. W skład tego mienia wchodzić może wiele obiektów społecznych, takich jak szkoły, przedszkola, świetlice, boiska sportowe, place zabaw, parki wiejskie, zadrzewienia, drogi gminne, rowy przydrożne, urządzenia wodno-kanalizacyjne i przeciwpożarowe, oświetlenie uliczne, przystanki autobusowe, tablice i słupy ogłoszeniowe itp. Mienie gminne to także określone użytki rolne, wyłączone z produkcji rolnej, o które trzeba dbać, i które można zagospodarować na potrzeby sołectwa np. zorganizować plac zabaw czy boisko dla dzieci.

Każde sołectwo powinno mieć swój własny statut, a w nim zapisane wszystkie zadania. Sołectwo nie ma jednak odrębnej osobowości prawnej. Nie posiada własnego budżetu ani konta, nie może samodzielnie podpisywać umów. Jest wyodrębnioną częścią gminy i działać musi w jej ramach prawnych.

Organy władzy w sołectwie: zebranie wiejskie, sołtys, rada sołecka

Choć nie jest jednostką samodzielną, sołectwo posiada własne organy władzy: władzą wykonawczą sołectwa jest sołtys, uchwałodawczą – zebranie wiejskie. Zebranie gromadzi wszystkich zainteresowanych mieszkańców sołectwa. Na zebraniu wiejskim mieszkańcy mogą podejmować uchwały o wykonaniu prac na rzecz swojej wsi, wyrażać uwagi i wnioski pod adresem sołtysa i władz gminnych, a także instytucji gminnych, powiatowych i wojewódzkich. To także zebranie wiejskie wybiera raz na cztery lata sołtysa i radę sołecką. Rada pełni funkcje doradcze i opiniodawcze względem sołtysa i zebrania.

Zebranie wiejskie to siła sołectwa. Im więcej konstruktywnych zebrań wiejskich, tym więcej dobrego wydarza się na wsi. Mieszkańcy sołectwa za pomocą zebrania wiejskiego i swojego sołtysa mogą reprezentować interesy społeczności sołeckiej względem organów gminy i organów administracji rządowej. Mogą także organizować wspólną działalność mieszkańców w sprawach publicznych, mających znaczenie dla sołectwa i gminy np. opieka nad młodzieżą, opieka zdrowotna, pomoc społeczna, upowszechnianie kultury, utrzymanie porządku, podtrzymanie lokalnych tradycji. Zebranie wiejskie zwołuje sołtys i on musi zadbać o to, by uczestniczył w nim burmistrz czy wójt. I tutaj wiele zależy od aktywności sołtysa – m.in. ile tych spotkań wiejskich zorganizuje w roku, i jaki uzgodni program spotkania (porządek obrad).

Kim jest sołtys i co od niego zależy?

Co prawda sołectwo nie ma swojego własnego budżetu, ale może i powinno zabiegać o odpowiednie środki na potrzebne działania w swojej miejscowości z budżetu gminnego. To główne zadanie sołtysa, który musi pilnować, aby postulaty zebrania wiejskiego znalazły swoje odzwierciedlenie w projekcie budżetu gminy i planie jej rozwoju.

Sołtysi mogą zgodnie z ustawą uczestniczyć na zasadach określonych w statucie danej gminy w pracach rady gminy i powinni to robić. Choć nie mogą brać udziału w głosowaniu i podejmować decyzji w sprawie uchwał rady, to ich aktywna obecność na posiedzeniach rady decyduje o tym, w jakim zakresie interesy społeczności lokalnej będą w polu widzenia urzędników gminnych.

Sołtys spełnia zatem 3 podstawowe funkcje: łącznika, organizatora i administratora. Sołtys jest łącznikiem między mieszkańcami a organami gminy (burmistrz lub wójt oraz rada gminy), co oznacza, że z jednej strony powinien sygnalizować organom gminy potrzeby i problemy mieszkańców swojej wsi, a z drugiej przekazywać treści uchwał rady gminy, decyzji i zarządzeń burmistrza czy wójta do mieszkańców swojego sołectwa.

Po drugie, sołtys jest organizatorem zebrań wiejskich, na których omawiane są wspólne sprawy dotyczące sołectwa. To on przygotowuje program zebrania, to on zbiera pomysły i pilnuje porządku obrad. Sołtys też organizuje wspólne prace mieszkańców sołectwa, uzgodnione na zebraniu wiejskim i stara się je koordynować.

A wreszcie sołtys to administrator, który pilnuje, aby ustawy, rozporządzenia, zarządzenia i uchwały organów gminy, powiatu, województwa były znane w sołectwie i wykonywane. Do powszechnych zadań sołtysa należy też zbieranie podatków czy zawiadamianie o obowiązkowych szczepieniach zwierząt.

Sołtys nie jest wynagradzany za swoją pracę, choć rada gminy może ustalić zasady, na jakich będzie mu przysługiwała dieta oraz zwrot kosztów podróży służbowej na posiedzenia rady.

Sołtysowanie to praca przede wszystkim społeczna, dająca duże możliwości tym, którzy naprawdę chcą coś dla swojej miejscowości zrobić, ale stawiająca przed kandydatem na sołtysa bardzo duże wymagania.

Jakość pracy sołtysa

Sołtys administrator

Wypełnianie tych 3 funkcji może w każdym sołectwie wyglądać inaczej i z reguły tak się dzieje, gdyż dużo zależy od woli samego sołtysa, jego cech charakteru i podejścia do swojej funkcji. Można być dobrym administratorem i wykonawcą woli rady gminy czy burmistrza i dać się poznać tylko od tej strony. To los wielu wsi, w których mieszkańcy słuchają decyzji, a te zapadają bez ich udziału na szczeblu organów gminy. Tacy mieszkańcy zwykle nie wiedzą nawet, co gmina planuje u „nich” zrobić w danym roku budżetowym, jaki fundusz zaplanowała do wydania w ich sołectwie, i czy w ogóle jakaś pula pieniędzy została zaplanowana na działalność w ich miejscowości.

Sołtys administratorem i reprezentantem mieszkańców wsi

Można jednak być dobrym administratorem, ale i reprezentantem interesów mieszkańców wsi i zabiegać o wpisanie problemów i rozwiązań zgłaszanych przez sołectwo do projektów rozwoju gminy oraz budżetu. Dzieje się tak, kiedy sołtys uczestniczy aktywnie w opracowywaniu projektu planu budżetu przygotowywanego przez burmistrza i dba o to, by postulaty i wnioski mieszkańców wsi zgłoszone na zebraniach wiejskich znalazły swoje odbicie w budżecie. Podobnie z projektami programów rozwoju gminy – to sołtys dba o to, by taki projekt był skonsultowany z mieszkańcami na zebraniu wiejskim, zanim zostanie uchwalony przez radę gminy. Ale, aby tak było sołtys musi po pierwsze te zebrania wiejskie organizować, po drugie wsłuchiwać się w to, co mówią mieszkańcy, a po trzecie – odważnie przekazywać postulaty na posiedzeniach rady gminy. Bo najistotniejsze problemy mieszkańców wsi wyglądają zwykle inaczej z perspektywy urzędników gminnych, a inaczej z perspektywy samych mieszkańców. A to nie urzędnicy powinni wyznaczać granice możliwych działań dla sołectwa i sołtysa, lecz sami mieszkańcy.

Sołtys społecznik

Sołtys może wychodzić także z własną inicjatywą, przekonywać mieszkańców, a wreszcie burmistrza i radę gminy o podjęciu jakiegoś działania ważnego dla wsi, a często też dla całej gminy. Tak dzieje się na szczęście w wielu sołectwach w Polsce. Sołtysi współpracują z lokalnymi organizacjami, które mogą pozyskiwać fundusze z zewnątrz na inicjatywy potrzebne w danej miejscowości i uczestniczą w krajowych czy regionalnych programach odnowy wsi, tworzenia wiosek tematycznych, Działaj Lokalnie, aktywizacji młodzieży, ożywiania życia kulturalnego, tworzenia na wsi miejsc pracy itd.

Do aktywności sołectw i lokalnych organizacji władze samorządowe chętniej dokładają z budżetu gminnego potrzebne środki. Tak stało się na przykład we wsiach uczestniczących w Programie Odnowy Wsi. W Brzózkach np. zagospodarowano centrum wsi, wykonano klomb wokół dwóch zabytkowych dębów (Projekt pt. „Nasze sołectwo – nasz dom”). W Lubaszczu powstał plac zabaw dla dzieci oraz miejsce spotkań dla wszystkich mieszkańców przy ognisku i grillu, mini-boisko sportowe do koszykówki i siatkówki (projekt pt. „Olszewka i Lubaszcz – sołectwo nasze i dla nas”). Realizując projekt „Najpiękniejsze Sołectwo” mieszkańcy wsi Mrozowo stworzyli boisko do siatkówki i koszykówki, a teren wokół świetlicy obsadzili drzewkami i krzewami ozdobnymi, wyposażyli świetlice w meble, sprzęt grający, a w budynku uruchomiono punkt biblioteczny, zorganizowano zajęcia dla dzieci, utwardzono plac przed świetlicą, miejsce do wieczornych spotkań przy ognisku itd.  Takich przykładów aktywnych sołectw jest w Polsce na szczęście bardzo wiele. Martwią jednak te, w których życie społeczne, kulturalne i gospodarcze jakby zamarło. A takich też jest jeszcze wiele w naszym kraju.

Jakim człowiekiem powinien być nasz sołtys?

Jak zwykle, wiele zależy od człowieka, który pełni tę funkcję publiczną. Czy potrafi słuchać i rozmawiać z ludźmi, zmotywować ich do działania społecznego na rzecz swojego miejsca zamieszkania, czy potrafi łączyć ludzi, integrować ich, budować porozumienie w kwestiach drażliwych i konfliktowych? Czy ma odwagę reprezentować mieszkańców i ich postulaty na posiedzeniach rady gminy i przed burmistrzem? Czy jest otwarty na nowe pomysły dotyczące rozwoju wsi? Czy chce się uczyć i współpracować z lokalnymi organizacjami, które mogą nie tylko pomóc w jego pracy, ale zasadniczo zmienić jakość życia mieszkańców wsi? A wreszcie czy lubi swoją pracę, która jest przede wszystkim pracą społeczną, wymagającą poświęcenia czasu prywatnego, zaangażowania i serca?

Wybór sołtysa

Co zrobić, aby nasz sołtys stał się animatorem życia społecznego i kulturalnego, aby nie ograniczał się jedynie do pobierania podatków i zawiadamiania o szczepieniach zwierząt?

Po pierwsze trzeba wybrać właściwego człowieka. Trzeba zwrócić uwagę, czy nasz kandydat na sołtysa umie rozmawiać z ludźmi i motywować mieszkańców do wspólnych działań? Można zadać sobie pytanie, czy coś społecznego już zrobił w przeszłości dla wsi? Musimy pamiętać, że taka osoba powinna mieć czas na pracę społeczną, bo sołtys pracuje całą dobę i nie ma wyznaczonych godzin urzędowania. Trzeba też porozmawiać z naszym kandydatem i zapytać, jaką ma wizję swojego sołtysowania, i co chciałby z mieszkańcami zrobić w okresie 4 lat w sołectwie? Po drugie – trzeba mu pomóc w pracy – bo bez zaangażowania mieszkańców będzie mu bardzo trudno cokolwiek we wsi zmienić.

Kolejne wybory sołtysów i członków rad sołeckich w naszych wsiach na kadencję 2019-2022 przypadną na styczeń-luty 2019 roku.

Opracowanie: Monika Mazurczak-Kaczmaryk

Źródła:
„Na wsi odnowa”, B.Kamiński, R.Kamiński, R.Wilczyński, Krajowe Stowarzyszenie Sołtysów, Konin 2004.
„Sołectwo i sołtys – historia i współczesność”, Biuro Rady, Maszewo 2004.
„Informator Sołtysa”, Eugeniusz Kołodziejczak, Urząd Miejski Gminy Kłecko, 2002
Gazeta Sołecka, Prawo dla gmin i sołectw.

NIEZBĘDNIK SOŁTYSA

WAŻNE INFORMACJE I PORADNIKI W PRACY SOŁTYSA

DOBRE PORADNIKI I WAŻNE INFORMACJE:
PORADNIK RADNEGO I SOŁTYSA. Poradnik wydawany co roku, zawiera praktyczne porady dla wiejskich liderów. PORADNIK RADNEGO I SOŁTYSA – JAK ZAMÓWIĆ?
FUNDUSZ SOŁECKI – PORADNIK PORADNIK
ABC SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO Poradnik nie tylko dla radnych ABC SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
SOŁECTWO I SOŁTYS –
HISTORIA I WSPÓŁCZESNOŚĆ
Maszewo, dnia 6 lipca 2004r. Informację opracowało Biuro Rady w Maszewie
SOŁECTWO I SOŁTYS – HISTORIA I WSPÓŁCZESNOŚĆ
USTAWA O SAMORZĄDZIE GMINNYM TEKST USTAWY O SAMORZĄDZIE GMINNYM
USTAWA O FUNDUSZU SOŁECKIM TEKST USTAWY O FUNDUSZU SOŁECKIM
WIOSKI TEMATYCZNE– poradnik, jak stworzyć wioskę tematyczną u siebie PORADNIK NA TEMAT TWORZENIA WIOSEK TEMATYCZNYCH
WIOSKI TEMATYCZNE – projekt tworzenia wiosek tematycznych w kilku miejscowościach w Polsce STRONA POŚWIĘCONA TWORZONYM WIOSKOM TEMATYCZNYM
INNOWIOSKA – dobre praktyki na wsi, Krajowe Stowarzyszenie Sołtysów, Konin 2014 DOBRE PRAKTYKI NA WSI
KRAJOWE STOWARZYSZENIE SOŁTYSÓW, KONIN STRONA INTERNETOWA

 

GAZETY, PISMA, PORTALE
GAZETA SOŁECKA GAZETA SOŁECKA
„WSPÓLNOTA” PISMO SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO WSPÓLNOTA
PORTAL ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH NGO
PORTAL SAMORZĄDOWY PORTAL SAMORZĄDOWY
WITRYNA WIEJSKA WITRYNA WIEJSKA
DOTACJE, FUNDUSZE
FUNDUSZE – gdzie szukać informacji o różnorodnych funduszach na projekty społeczne STRONA INTERNETOWA Z INFORMACJAMI O FUNDUSZACH

 

FUNDUSZE EUROPEJSKIE STRONA INTERNETOWA Z INFORMACJAMI O FUNDUSZACH EUROPEJSKICH
SPRAWY ROLNICZE
Internetowa ściągawka dla rolników – gdzie szukać informacji w internecie

 

ZBIÓR PRZYDATNYCH STRON INTERNETOWYCH DLA ROLNIKA