Fake news, czyli jak manipulując informacją zdobyć nas w sieci

Aktualności / Spotkania Organizacji Wiejskich

Fake news, czyli jak manipulując informacją zdobyć nas w sieci

Jędrek Godlewski, 22 maja 2019 (12:23)

Żyjemy w czasach, w których dane o nas są cenną wartością. Od tego kto, kiedy i z jaką informacją do nas dotrze mogą zależeć nasze decyzje. Media, a przede wszystkim media społecznościowe, traktują informację jak towar. Dotyczy to zarówno informacji o nas, naszych preferencjach, sytuacji zawodowej, rodzinnej czy finansowej jak i informacji o ofercie ze świata dóbr materialnych, kultury, nauki, polityki… Ważne jest zatem, byśmy byli świadomymi odbiorcami jak i świadomymi nadawcami informacji.

Firmy marketingowe za pomocą programów komputerowych śledzą informacje przepływające przez media społecznościowe, a specjalne algorytmy zbierają je, sortują i analizują. Te same mechanizmy wykorzystywane są w tworzeniu reklam produktów, jak i tworzeniu kampanii politycznych. Każde z tych działań polega na znajdowaniu strategii, które najskuteczniej wpłyną na odbiorców, czyli na nas. Przekaz ma podgrzać nasze emocje wykorzystując do tego słowo (pisane, mówione czy śpiewane) i/lub obraz (rysunek, zdjęcie lub film).

Kłopot w tym, że duża część informacji, które do nas docierają nie jest prawdziwa. Z ostatniego badania Eurobarometru wynika, że 73% Europejczyków jest zaniepokojonych skutkami dezinformacji w sieci. Obserwacją, badaniem i nagłaśnianiem procesów manipulacji środowiskiem informacyjnym zajmuje się coraz więcej instytucji i organizacji.

Codzienny dostęp do setek informacji stępił naszą wrażliwość i osłabił czujność, przez co dużo łatwiej jest nami manipulować. Unijny Komitet Regionów opierając się na badaniach alarmuje, że fałszywa informacja – fake news – pojawiająca się w mediach społecznościowych ma aż o 70% większe szanse na przekazanie jej dalej przez użytkownika niż informacja prawdziwa. Dzieje się to miedzy innymi za sprawą tzw. clickbitów, czyli takiemu podaniu informacji, by silnie wpłynęła na nasze emocje. Odzwierciedla się to w tytułach, nagłówkach hasłach przewodnich informacji zamieszczanych w sieci.

Organizacja Freedom House w swoim dorocznym raporcie Freedom of the Net wykazała, ze w 2016 r. kampanie wyborcze w 18 krajach zostały zaatakowane przez internetowych trolli. Jednym z najczęściej przytaczanych przykładów takich działań jest intensywna kampania zrealizowana przed brytyjskim referendum w sprawie opuszczenia przez Wielką Brytanię struktur Unii Europejskiej. Organizację kampanii przypisuje się działającej w Petersburgu tzw. rosyjskiej fabryce trolli Internet Research Agency, która dzień przed referendum miała wypuścić tysiące informacji z hasztagiem #Reasons To Leave UE (#Powody dla opuszczenia UE).

Oprócz fake newsów w mediach społecznościowych wykorzystywane są również techniki odwołujące się do teorii psychologicznych dotyczących osobowości o nazwie „profilowanie”. Posługując się specjalnie do tego celu zaprojektowanymi algorytmami pozyskuje się informacje na temat naszych zachowań, stylów poznawczych (czyli sposobów przetwarzania informacji), osobowości i postaw. Jak okazało się niedawno, firma Cambridge Anlitica wykorzystywała wiedzę na temat użytkowników Facebooka do profilowania ich pod kątem preferencji wyborczych, co dawało możliwość manipulacji. Informacje te miały być wykorzystane podczas ostatniej kampanii wyborczej w USA. Cambridge Anlitica korzystała z badań dotyczących profilowania osobowości prowadzonych w Instytucie Psychometrii Uniwersytetu w Cambridge przez Profesora Michał Kosińskiego. W oparciu o te badania stwierdza on, że ludzkie zachowania prezentowane w internecie są takie same jak te w realnym życiu, w związku z tym na podstawie ilości „lajków” na portalu Facebook, odpowiednio opracowany algorytm jest w stanie ocenić osobowość człowieka.

Czy w dobie cyfryzacji możemy się uchronić przed pozostawianiem śladów cyfrowych i byciem śledzonym przez algorytmy? Jeśli chcemy korzystać z technologii cyfrowych to raczej nie. Możemy jednak zatroszczyć się, by nasze ślady pozostawiane w sieci były jak najmniej liczne. Możemy chronić nasze dane, bez obrażania się na RODO, którego celem jest między innymi dbanie o to, by proces naszego profilowania robiony był za naszą wiedzą i zgodą.

Pamiętajmy też, że nasz mózg jest jak mięsień – im mniej go używamy tym jest słabszy. A badania pokazują, że gdy uczymy się czegoś nowego w jednej dziedzinie, to zwiększa się nasza kreatywność w innej. Dlatego nim w coś uwierzymy, zalajkujemy, klikniemy zadajmy sobie pytanie, po co i w jakim celu ta informacja do nas dotarła? Pomyślmy czy warto w nią wierzyć i puszczać dalej w świat? Sprawdźmy w innych źródłach, poszukajmy a przy okazji dowiedzmy się czegoś nowego. Ciekawość i kreatywne myślenie zwiększa liczbę połączeń neuronalnych, a to przekłada się na rozwój naszego mózgu. W efekcie ciekawość czyni nas zdrowszymi, a także szczęśliwszymi.

Co to są algorytmy?

Według encyklopedii PWN jest to przepis postępowania prowadzący do rozwiązania ustalonego problemu, określający ciąg czynności elementarnych, które należy w tym celu wykonać.

https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/algorytm;3867807.html

Jak powstaje fake news/nieprawdziwa informacja?

Ktoś tworzy informację i umieszcza ją na mało znanym forum. Poprzez fałszywe konta rozpowszechnia ją w sieciach społecznościowych, co powoduje, że taka informacja wpisuje się w cyfrowy algorytmy, dzięki któremu wyszukiwarki same promują feke news.

https://konkret24.tvn24.pl/polska,108/spoleczenstwo-nie-jest-przygotowane-do-tej-fazy-dezinformacji-wyniki-badania-nask,934125.html

https://kobieta.wp.pl/moja-kuzynka-wrocila-zaplakana-ze-szkoly-tak-manipuluje-nami-armia-trolli-6373759249852033a

Jak powstaje propaganda internetowa?

Zaczyna się od założenia na popularnym medium społecznościowym kilku, kilkunastu, kilkudziesięciu… fałszywych fanpage’ów konkretnych tematów. Płatnymi kampaniami kreuje się na nich ruch. Po jakimś czasie wygasza się te, na które nikt nie zajrzał zostawiając te najaktywniejsze, wypromowane opłaconymi lajkami. To do nich w szybkim czasie zajrzą (i co najważniejsze) „zalakują” prawdziwi ludzie. W tym momencie informacje poszły w świat. Nieważne czy są prawdziwe. Ważnie, że są popularne i docierają do jak największej liczby odbiorców, oddziałując na ich decyzje (np. czasie wyborów).

http://wyborcza.pl/magazyn/7,124059,24702499,manipulacje-w-sieci-nie-musisz-wygrac-wyborow-zeby-rzadzic.html

Co to jest clickbait?

Według Wikipedii jest to zjawisko internetowe żerujące na naturalnej ciekawości człowieka, polegające na przyciąganiu uwagi za pomocą tytułów bądź miniaturek, które przesadnie wyolbrzymiają faktyczną treść i/lub znaczenie artykułu. Pierwotnie głównym celem clickbaitu było generowanie zysków z reklam internetowych („wyskakujących” często równolegle z kliknięciem w nagłówek), obecnie wykorzystywane są w kampaniach politycznych. Rzetelności informacji nie jest tu istotna.

https://blog.clearsense.pl/blog/clickbait-rzeczy-ktorych-nikt-ci-powiedzial/

Co to są boty?

Według Wikipedii bot (od słowa robot) to program wykonujący pewne czynności w zastępstwie człowieka. Czasem jego funkcją jest udawanie ludzkiego zachowania.

https://www.radiozet.pl/Nauka-i-Technologia/Technologia/Boty-w-internecie-Jak-dzialaja-czemu-sluza-i-jak-czesto-mozna-je-spotkac

Co to jest trollowanie i kto to jest troll?

Według Wikipedii trollowanie to antyspołeczne zachowanie charakterystyczne dla forów dyskusyjnych i innych miejsc w internecie, w których prowadzi się dyskusje. Jego celem jest wywołanie gniewu lub skupienie na sobie uwagi użytkowników sieci. Osoby uprawiające trolling nazywane są trollami. Typowe miejsca działania trolli to grupy i listy dyskusyjne, fora internetowe, czaty itp. Jak wynika z badania, opublikowanego w magazynie Personality and Individual Differences, osoby posiadające negatywne cechy charakteru, takie jak narcyzm, makiawelizm, psychopatia i sadyzm, częściej uważają, że trolling jest ich ulubioną aktywnością internetową.

https://businessinsider.com.pl/media/internet/kim-jest-troll-internetowy-portret-psychologiczny/zwn8e33

Co to są farmy trolli?

Są to grupy ludzi, którzy w zamian za wynagrodzenie, tworzą fake newsy wprowadzające chaos informacyjny i jednocześnie podsycające nienawiść, wprowadzające rozłamy, antagonizujące określone grupy społeczne, zdobywające wyborców dla określonych stron/partii politycznych. Farmy trolli mogą działać w ramach konkretnych firm lub w ramach samoorganizujących się grup działających w jednym, wspólnym celu.

https://www.tvp.info/34056775/farmy-trolli-szerza-propagande-i-walcza-z-przeciwnikami-rosji

https://www.press.pl/tresc/56864,_superwizjer_-o-_farmie-trolli__-wlasciciel-przeprasza-i-zapowiada-walke-z-fake-newsami

Co to jest ślad cyfrowy oraz profilowanie osobowości i jak się ze sobą łączą?

Ślad cyfrowy to każde zachowanie użytkownika narzędzi elektronicznych i technologii informatycznych takich jak telefon komórkowy, karty płatnicze, media elektroniczne itd., zaś profilowanie osobowości to określanie predyspozycji osobowościowych do podejmowania określonych działań i/lub decyzji.

https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/spoleczenstwo/1690344,1,jak-politycy-wykorzystuja-algorytmy-by-zdobyc-nasze-glosy.read

http://wgospodarce.pl/informacje/48733-tworca-algorytmu-cambridge-analytica-na-impact18

https://www.youtube.com/watch?time_continue=5&v=JFIsrkzuY0Q

Co to jest myślenie krytyczne i po co nam ono?

Mózg rozwiązując problemy zużywa dużo energii i aby jej oszczędzić lubi chodzić na skróty. Z tego powodu z łatwością dajemy się złowić w sieć nieprawdziwych, nasyconych emocjami informacji. Celem myślenia krytycznego jest właściwa i rzetelna ocena faktycznego stanu rzeczy. Poszukując informacji rozwijamy sieć połączeń neuronalnych co spowalnia proces starzenia się mózgu chroniąc nas na przykład przed chorobą Alzheimera.

https://www.swps.pl/strefa-psyche/blog/relacje/18957-myslenie-krytyczne-jak-sie-go-nauczyc-i-wlasciwie-po-co