Konferencja odbyła się w auli Szklanego Domu w Ciekotach.

Celem konferencji była refleksja nad rolą i znaczeniem dziedzictwa wsi dla społeczności lokalnych, a także nad możliwościami jego spożytkowania dla rozwoju tychże społeczności. Podczas konferencji zaprezentowano wydaną przez Fundację Wspomagania Wsi książkę pt. „Rzecz o dziedzictwie na wsi”, która m.in. zachęca społeczności do zwrócenia uwagi na rolę dziedzictwa w rozwoju lokalnym. Ważną częścią konferencji była wymiana doświadczeń pomiędzy osobami i instytucjami realizującymi projekty na rzecz dziedzictwa w regionie. W czasie spotkania zaprezentowały się także instytucje mogące służyć radą i pomocą w czasie realizacji projektów.

Ale po kolei…

Spotkanie zainaugurowali Halina Siemaszko z Ośrodka Promowania Przedsiębiorczości w Sandomierzu, Justyna Duriasz-Bułhak z Fundacji Wspomagania Wsi oraz Ryszard Pazera, Wójt Gminy Masłów. Zanim do głosu doszli prelegenci, scenę opanowali członkowie ludowego zespołu dziecięcego, działającego przy lokalnej szkole. Prezentacja poświęcona była Stefanowi Żeromskiemu – rzecz jasna. Śpiewano piosenki, cytowano prozę wielkiego pisarza, doznania estetyczne potęgowały także kolorowe, autentyczne stroje.

Następnie uczestnicy konferencji mieli okazję dowiedzieć się, w jakich okolicznościach powstało Centrum Edukacyjne „Szklany Dom”, opowiedziała o tym Krystyna Nowakowska, kierownik placówki. Zaznaczyła przy tym, że cały kompleks działa zaledwie od trzech lat, wcześniej w tym miejscu znajdował się jedynie obelisk z tablicą informującą o dworze, w którym wychowywał się Stefan Żeromski.

Później głos zabrał p. Jacek Kowalczyk z Departamentu Promocji, Edukacji, Kultury, Sportu i Turystyki, Urzędu Marszałkowskiego, który powitał uczestników w imieniu władz regionu, a także podkreślił rolę i znaczenie dziedzictwa dla harmonijnego rozwoju wspólnot lokalnych.

Członkowie szkolnego zespołu ludowego prezentują program artystyczny, poświęcony Stefanowi Żeromskiemu.

Jako pierwszy z wykładem wystąpił prof. Stanisław Żak:

– Jak się okazało pan profesor jest tutaj bardzo znaną i cenioną personą. To znawca literatury, który w Ciekotach mówił o wartości kultury wiejskiej. Wielokrotnie powoływał się przy tym na słowa Wiesława Myśliwskiego. Myślę, że wszystkim zapadło w pamięć to, że w kulturze chłopskiej istnienie określonych przedmiotów uzasadnione było ich użytecznością. Jeśli coś było niepotrzebne, zwyczajnie nie miało racji bytu – relacjonuje Krystian Połomski z Fundacji Wspomagania Wsi, koordynator konferencji w Ciekotach. – Wspomniane wartości to praca, modlitwa i użytek. Niestety we współczesnym świecie one zanikają, stąd nasza rola, żeby je upamiętniać, utrwalać, zachowywać dla kolejnych pokoleń.

Tuż po prof. Stanisławie Żaku ze swoją prelekcją wystąpił Leszek Gawlik z Muzeum Wsi Kieleckiej.

W swoim wykładzie odniósł się do ochrony i badań dawnych rzemiosł ludowych w praktyce muzeum skansenowskiego. Przekonywał, że istnieje wielka potrzeba zbierania i dokumentowania wszystkiego, co dotyczy zanikającego dziedzictwa kulturowego wsi.

Alicja Woźniak natomiast wypowiedziała się na temat stroju regionalnego:

Pani etnograf z Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego z Łodzi namawiała, by szukać wzornictwa typowego dla danego regionu. Stosownym materiałem dysponują muzea etnograficzne w całym kraju. Sugerowała przy tym, by wybierając strój dla danej miejscowości, skonsultować się ze specjalistami w tej dziedzinie. Łatwo bowiem o kiczowate zestawienie z sobą elementów typowych dla, na przykład Podhala, Ziemi Krakowskiej, czy choćby Ziemi Łowickiej.

Kolejny blok wykładowy rozpoczął się od prelekcji Krystiana Połomskiego:

– Moje wystąpienie miało na celu zwrócenie uwagi na zagadnienia krajobrazowe. Starałem się także, co nieco opowiedzieć o projekcie ustawy prezydenckiej, w którym mamy do czynienia z propozycją wprowadzenia takiego pojęcia jak „dominanta krajobrazowa”. Rzecz odnosi się do obiektów, które silnie wpływają na otaczającą rzeczywistość. Ów projekt będzie także zawierał szereg obostrzeń, które nie będą pozwalały na kontrowersyjną lokalizację tychże obiektów – mówi koordynator spotkania w Ciekotach. – Prezydenckie zmiany mają dotyczyć również kwestii zamieszczania reklam w przestrzeni wiejskiej.

Andrzej Siwek z Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Krakowie mówił natomiast nie tylko o krajobrazie, ale i zabytkach, które w ów krajobraz są wkomponowane. Przekonywał, że nie powinno się patrzeć na zabytek w oderwaniu od otoczenia. To, co przez wieki nabudowano wokół niego także stanowi przekaz historyczny:

– Myślę, że bardzo wymowna w tym kontekście była opowieść o Tyńcu i Klasztorze Kamedułów pod Krakowem. Początkowo klasztor pełnił rolę pustelni schowanej w gąszczu drzew. Były one tak ważnym elementem krajobrazu, że za ich wycięcie grożono ekskomuniką – wspomina Justyna Duriasz-Bułhak z Fundacji Wspomagania Wsi.

Po każdym panelu konferencyjnym miała miejsce gorąca dyskusja.

Pierwszy dzień konferencji w Ciekotach zakończyły prezentacje kilku projektów zrealizowanych w regionie. Tomasz Biernacki zaprezentował miasteczko Chmielnik i zajął się źródłami inspiracji dla jego rozwoju. Wiele miejsca poświęcił wspólnemu, polsko-żydowskiemu dziedzictwu kulturowemu.

Gospodyni Szklanego domu, Krystyna Nowakowska przedstawiła projekt pod nazwą „Moc pasiaka”. Jak łatwo się domyślić rzecz dotyczyła reaktywacji tkactwa świętokrzyskiego. W ten klimat wpisała się również prezentacja Urszuli Jędrzejczyk, która opowiedziała o Muzeum Dawnej Wsi „Domek Tkaczki”. Rzecz jest o tyle intrygująca, że placówka, którą pani Urszula prowadzi wraz z mężem, jest ich własnością prywatną:

Irena Godyń natomiast przekonywała, że nie święci garnki lepią w Łążku Ordynackim. Ale w błędzie byłby ten, kto sądziłby, że na ceramice się skończyło. Pani Irena w ekspresowym tempie przeprowadziła wykład na temat wyplatania koszyków niekoniecznie z wikliny. Można się było dowiedzieć, że doskonałym surowcem do ich wytwarzania jest… syntetyczna taśma meblowa:

Warto tu również wspomnieć o projekcie „Góry Świętokrzyskie naszą przyszłością” – opowiadała o nim Halina Sadecka. Zgodnie z jego założeniem organizacje pozarządowe oraz osoby prywatne mogą starać się o dotacje na działania, wykorzystujące zasoby lokalnego dziedzictwa kulturowego.

Drugi dzień spotkania w Ciekotach rozpoczął prof. Marian Pokropek, który w telegraficznym skrócie zaprezentował przykłady dziedzictwa architektonicznego wsi województw świętokrzyskiego i podkarpackiego. Najpierw jednak błyskawicznie omówił typy architektury drewnianej w całej Polsce:

Do kogo po poradę i informację? Na to pytanie starali się podsunąć odpowiedź przedstawiciele instytucji działających w regionie na rzecz dziedzictwa: Tomasz Woźniak z Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Krakowie, Beata Ryń z Muzeum Wsi Kieleckiej, Joanna Skotnicka z Muzeum Narodowego w Kielcach, Jacek Bardan z Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej, Anna Adamczyk z Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Kielcach oraz Mirosława Mochocka ze Świętokrzyskiego Biura Rozwoju Regionalnego. Wszyscy prelegenci zachęcali do kontaktu, oferowali pomoc w dostępie do porad i informacji.

Praca w grupach podczas warsztatów.

Konferencję tradycyjnie zwieńczyły warsztaty. Uczestników podzielono na trzy grupy. Pierwsza (pod okiem Karoliny Likhtarovich) miała okazję zapoznać się z questingiem, jako nowym sposobem poznawania dziedzictwa wsi. Drugą, najliczniejszą grupę zaangażowano do pracy przy przygotowaniu lnianej przędzy. Warsztaty zatytułowane „Zawracanie kijem Wisły. Nowe życie starych tradycji – poznaj, zrozum, zachowaj” poprowadziły Irena Godyń i Halina Sadecka. Trzeci zespół natomiast podjął temat organizacji przestrzeni wsi przy wykorzystaniu naturalnych materiałów. Warsztaty te poprowadzili Ewa Skowerska-Kosmalska i Mariusz Kosmalski (Kapkazy Szkoła Wrażliwości).

Zobacz także:

1. Wywiad z Andrzejem Siwkiem z Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Krakowie.  Zabytek kontra otoczenie
2. Wywiad z Urszulą i Grzegorzem Jędrzejczykami, twórcami Muzeum Dawnej Wsi „Domek Tkaczki”
3. Wywiad z Alicją Woźniak, opiekunką działu strojów ludowych i tkanin w Muzeum Archeologicznym i Etnograficznym w Łodzi. Strój ludowy nie musi być niemodny
4. Wywiad z Krystyną Nowakowską, kierownik Centrum Edukacyjnego „Szklany Dom, Dworek Stefana Żeromskiego” w Ciekotach. Jak powstał Szklany Dom?

Przemysław Chrzanowski
Fot. autor