Jak zachować i spożytkować dziedzictwo kulturowe polskiej wsi? Jakie korzyści możemy odnieść z troski o dziedzictwo? Na czym polega specyfika i bogactwo wiejskiego dziedzictwa Warmii i Mazur? W jakim stanie przekażemy krajobraz Warmii i Mazur następnym pokoleniom? Czy uda się zachować elementy wiejskiej architektury regionu, czy pamięć o dawnych mieszkańcach tych terenów zostanie przekazana młodszym pokoleniom? Na te oraz wiele innych pytań szukano odpowiedzi w czasie konferencji regionalnej „Rzecz o dziedzictwie na wsi”. Konferencja odbyła się na początku czerwca br. w „Garncarskiej Wiosce” w Kamionce k. Nidzicy (woj. warmińsko-mazurskie). Wzięło w niej udział blisko 150 osób: przedstawiciele organizacji pozarządowych, samorządów, osoby prywatne oraz eksperci zajmujący się problematyką dziedzictwa.

Wydarzenie odbyło się w miejscu szczególnym, bo na terenie przedsiębiorstwa społecznego „Garncarska wioska”. Przedsiębiorstwo uruchomiono w 2007 roku. Znajdują się w nim pracowanie rzemieślnicze: garncarnia, pracownia witrażu, papieru czerpanego, krawiecka oraz kuźnia. Jest to miejsce, w którym kultywowane są tradycje rzemieślnicze oraz promowana jest kultura regionu.

Inspiracją do zorganizowania konferencji była wydana przez Fundację Wspomagania Wsi książka „Rzecz o dziedzictwie na wsi”. W publikacji opisano blisko 100 projektów z różnych obszarów dziedzictwa kulturowego.

Celem konferencji było zgromadzenie w jednym miejscu osób i instytucji działających na rzecz wiejskiego dziedzictwa Warmii i Mazur, pogłębienie ich wiedzy na temat dziedzictwa kulturowego regionu, a także zachęcenie do realizacji wspólnych projektów. Uczestnikom przekazano publikację, która może być przydatna przy planowaniu przyszłych projektów.

Konferencja była pomyślana w ten sposób, aby zaprezentować materialne aspekty dziedzictwa Warmii i Mazur, jednocześnie nie tracąc z horyzontu aspektów niematerialnych.

– Serdecznie Państwa witamy na pierwszej konferencji regionalnej poświęconej dziedzictwu kulturowemu Warmii i Mazur – powiedział Krzysztof Margol, organizator i prowadzący konferencję z Nidzickiej Fundacji Rozwoju „Nida”. To jest pierwsza z kilku zaplanowanych konferencji regionalnych i rozpoczynamy na Warmii i Mazurach – dodał Krystian Połomski z Fundacji Wspomagania Wsi.

Wprowadzenie do konferencji wygłosiła dr Anna Potok – specjalistka ds. rozwoju obszarów wiejskich. Z jej inspiracji i pod jej kierunkiem powstały publikacje „Każde miejsce opowiada swoją historię” i „Rzecz o dziedzictwie na wsi”.

Dr Potok opowiedziała o pracach nad książką „Rzecz o dziedzictwie na wsi”, grupie osób w nią zaangażowanych, wspomniała o wartościach związanych z dziedzictwem i o metodzie realizacji projektów. Mówiła o tym, że projekty opisane w publikacji wybrano spośród wielu. W książce oprócz  przykładów z różnych obszarów dziedzictwa – krajobrazu, architektury, rolnictwa i rybołówstwa, rzemiosła i przemysłu, tradycji rodzinnych, sąsiedzkich i wspólnotowych – znalazły się również informacje o obowiązującym prawie, a także o źródłach finansowania.

Następnie miał miejsce wykład dr Jacka Wysockiego – autor m.in. publikacji „Zróżnicowanie regionalne budownictwa wiejskiego Warmii i Mazur”. Tematem wystąpienia dr Wysockiego było „Tradycyjne budownictwo wiejskie na Warmii i Mazurach”.

Dr Jacek Wysocki zwrócił uwagę na fakt, że obecnie w granicach woj. warmińsko-mazurskiego można wyodrębnić sześć krain historycznych, a w każdej z nich mamy do czynienia z inną architekturą. W województwie mamy następujące krainy: Powiśle, Ziemię Lubawską, Warmię, Mazury, Barcję, Mazowsze (Poborze). Konsekwencją tego stanu rzeczy jest duża różnorodność architektoniczna. Prelegent mówił o tradycyjnych układach przestrzennych, ale przede wszystkim skupił się na konkretnych budynkach.

Kolejny wykład wygłosiła pani Iwona Liżewska – dyrektor Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Olsztynie. Wystąpienie pani Iwony Liżewskiej pt. „Czytanie krajobrazu – pisanie krajobrazu” miało na celu uwrażliwienie zebranych na krajobraz Warmii i Mazur.

Prelegentka rozpoczęła od stwierdzenia, że krajobraz kulturowy to suma działalności człowieka i przyrody. Wielkim bogactwem regionu są pruskie oraz niemieckie mapy topograficzne – sporządzone z dużą pieczołowitością. Można z nich wyczytać, że w wielu wsiach układ przestrzenny niewiele zmienił się, drogi wytyczone wieki temu cały czas są w użytkowaniu, a budynki na nich zaznaczone można odnaleźć. Iwona Liżewska wspomniała także o kilkunastu interesujących inicjatywach, których zadaniem jest odczytanie na nowo krajobrazu kulturowego Warmii i Mazur: Zaginione wioski Puszczy Piskiej, Osada kulturowa Kadzidłowo, Dwór łowczego ze Sztynortu, Konkurs architektoniczny  „Twój dom – dialog z tradycją”. Prelegentka na zakończeni swojego wystąpienia powiedziała: Krajobraz jest księgą i tylko od nas zależy, czy nauczymy się go czytać, ale konsekwencje będziemy ponosili niezależnie od naszych umiejętności.

W czasie przerwy uczestnicy mogli porozmawiać z wystawcami – realizatorami projektów – wśród których byli m.in. Kanał Elbląski Lokalna Grupa Działania, Lokalna Grupa Działania Fundacja Biebrzańska, ks. Roman Wiśniewski realizator projektu „Faryny w starej fotografii” i wielu innych.

Następnie wykład wygłosił dr Mirosław Stepaniuk – geograf, ekolog krajobrazu, pomysłodawca i koordynator kilkudziesięciu projektów z pogranicza ochrony dziedzictwa kulturowo-przyrodniczego.

Dr M. Stepaniuk mówił o kategoryzacji obiektów agroturystycznych na obszarze Puszczy Białowieskiej. O tym czy dana kwatera otrzyma znak markowy „Krainy Żubra” decyduje wiele czynników, m.in. czy kwatera umiejscowiona jest w podlaskiej drewnianej chacie, czy są elementy małej architektury np. zdobienia budynków mieszkalnych (szczytowe: wiatrownice, rogowniki), czy jest zachowany regionalny wystrój wnętrza np. święty kąt, izba regionalna, czy jest tradycyjny ogród i sad, czy gospodarstwo oferuje kuchnię regionalną, czy w gospodarstwie można kupić produkty lokalne i regionalne, czy prowadzone są warsztaty np. z rękodzieła dla gości oraz czy kultywowane są tradycje i obrzędy. Bardziej rozbudowane opisy kryteriów można przeczytać w prezentacji dr M. Stepaniuka.

Wykład pt. „Bioróżnorodność wartością dodaną do tradycyjnego rolnictwa” wygłosiła Izabella Byszewska z Polskiej Izby Produktu Regionalnego i Lokalnego, która opowiedziała o rodzimych odmianach roślin i zwierząt i o przykładach ich spożytkowania, np. róża pomorska, wiśnia nadwiślanka, suska sechlońska, śliwka damacha, kronselka, złota reneta, orkisz i płaskurka.

Pan Witold Szumarski – twórca i opiekun leśnego Arboretum Warmii i Mazur w Kudypach k/Olsztyna, założyciel warmińsko-mazurskiego oddziału Towarzystwa Przyjaciół Lasu – podzielił się z uczestnikami konferencji swoim wieloletnim doświadczeniem z pracy w lesie. Jego wykład pt. „Magia drzew” to refleksja na temat roli i znaczenia drzew w naszej kulturze i w regionie.

Jako ostatni wystąpił Krystian Połomski z Fundacji Wspomagania Wsi, który poruszył zagadnienia dziedzictwa niematerialnego. Dziedzictwo jest dla nas ważne, bo wpływa na naszą tożsamość, pozwala nam odpowiedzieć na pytania kim jesteś, skąd pochodzisz lub spojrzeć na te pytania z innej perspektywy. Dziedzictwo kulturowe związane z rodziną to pamiątki rodzinne, zdjęcia, miejsca bliskie każdemu człowiekowi. To przestrzeń ogrodu i przestrzeń domu, to także nasi sąsiedzi.

Połomski wspomniał, że mówiąc o Warmii i Mazurach nie możemy zapominać o nie tak dawnej historii tych terenów, o doświadczeniu bycia przesiedlonym, które dla milionów osób po drugiej wojnie światowej stało się istotnym elementem biografii. Powojenne losy mieszkańców Warmii i Mazur zobrazowała wystawa „Faryny w starej fotografii”, której fragmenty można było obejrzeć w czasie konferencji.

Na zakończenie Prezeska Garncarskiej Wioski – Anna Krzyżak – wręczyła osobom uczestniczącym w kursach zawodowych dyplomy ich ukończenia. Był to dodatkowy akcent – wiedza i tradycyjne umiejętności nie giną, ale są przekazywane następnym pokoleniom w miejscu takim jak Garncarska Wioska.

***

Organizatorami spotkania były: Fundacja Wspomagania Wsi, Samorząd Województwa Warmińsko – Mazurskiego, Nidzicka Fundacja Rozwoju NIDA przy wsparciu i dofinansowaniu Sekretariatu Regionalnego Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich – Departamentu Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rolnictwa Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko – Mazurskiego oraz Warmińsko – Mazurskiego Biura Planowania Przestrzennego.