Urzecze to podwarszawski mikroregion etnograficzny, rozciągający się po obydwu brzegach Wisły, pomiędzy dawnymi ujściami Pilicy i Wilgi a mokotowskimi Siekierkami i prawobrzeżną Saską Kępą. Na ukształtowanie odrębnej tożsamości mikroregionu wpłynęło szereg czynników. Przede wszystkim była to obecność wody – Wisły, która wymusiła nierozerwalne związki mieszkańców tej części Mazowsza z flisakami, olędrami i rzecznym handlem. Określony typ osadnictwa, względna izolacja geograficzna wiślanej doliny (starorzecza, wysoka skarpa), a także nieograniczona dostępność do rynku warszawskiego, przyczyniły się do wytworzenia unikatowej wspólnoty regionalnej, manifestującej się m.in. w pięknych, wilanowskich strojach czy specyficznej nadrzecznej gospodarce.

Flisacko-olędersko-mazowiecka spuścizna kulturowa mikroregionu zanika praktycznie na naszych oczach. Bliskość Warszawy i modernizacja wsi powoduje, że specyficzny krajobraz kulturowy oraz świadomość odrębności Urzecza odchodzi w niepamięć wraz z najstarszymi jego mieszkańcami. Liczne działania podejmowane w ostatnich latach pozwalają jednak żywić nadzieję, że tradycje naszych przodków nie pójdą w zapomnienie. Stare pieśni, przysłowia, tańce czy też dawne stroje z Urzecza kultywowane są przez lokalnych pasjonatów współtworzących rozliczne zespoły ludowe i grupy teatralne, tj. „Łurzycanki” z Gassów i Czernideł, „URZECZEni” z Czerska, „Granda na Urzeczu” z Cieciszewa, „Piskorze” z Łukówca, „Sołtysi” z gminy Karczew, „Kuźnia Artystyczna” z warszawskiego Wilanowa czy „Powsinianie” z warszawskiego Powsina. Cyklicznie odbywają się aż cztery imprezy masowe: „Jarmark Kultury Urzecza” w Konstancinie-Jeziornie, „Zielone Świątki na Urzeczu”, czyli procesja rzeczna na terenie kilku gmin nadwiślańskich, „Wianki na Urzeczu” w Czersku, a także „Urzecze Dizajn” – impreza o charakterze piknikowym na warszawskim Wawrze. Kolejne publikacje o strojach, śpiewach, potrawach, jak też okolicznościowe mapy, przewodniki czy tablice informacyjne również podnoszą świadomość regionalną mieszkańców. Można zatem powiedzieć, że Urzecze po latach niebytu ma się dziś całkiem nieźle…

Dr Łukasz Maurycy Stanaszek – antropolog i archeolog, kustosz dyplomowany i kierownik Pracowni Antropologicznej w Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie, popularyzator nauki, badacz i odkrywca nadwiślańskiego Urzecza. Jest autorem ponad 150 prac naukowych i popularnonaukowych, w tym pierwszej monografii regionu: „Nadwiślańskie Urzecze. Podwarszawski mikroregion etnograficzny”.

Pozostałe wykłady nagrane przy okazji tego programu:

• Przyroda (ptaki wodno-błotne) w malarstwie Józefa Chełmońskiego –wykład Patrycji Żak-Tomanek

• Rzeka, wieś i obyczaje w sztuce dawnej i w XIX wieku – Justyna Guze i Piotr Szczepański

• O wsi tradycyjnej, zależnej od przyrody – dr inż. arch. Włodzimierz Witkowski

• Wieczorna opowieść o wodzie i kulturze ludowej – Joanna Sarnecka

Wieczór poświęcony kulturze ludowej i wodzie. Joanna Sarnecka, opowiadaczka i antropolożka kultury, przybliży nam tradycyjne historie związane z wodą, podkreślając odwieczny związek człowieka z naturą.

• Woda w obrzędach, wierzeniach, pieśniach – Olga Łoś

• Jesień w lesie – Bartosz Popczyński

• O kwiecie paproci – dr Natalia Jędrzejczak

• Między człowiekiem a lasem – prof. dr hab. Katarzyna Smyk

• Tożsamość nadwiślańskiego Urzecza – dr Łukasz Maurycy Stanaszek

• Co rośnie nad rzeką – Maciej Jędrzejczak

W ramach programu nagraliśmy również trzy webinary:

• Po co nam miedze, drzewa i krzaki? – Paweł Średziński

• O stawie i angażowaniu mieszkańców – Maciej Jędrzejczak

• „Ochroniarze”, wieś, przyroda – w oczach krajoznawców – Piotr Kubkowski

Zapraszamy wszystkich zainteresowanych tematyką bioróżnorodności, kultury ludowej oraz współczesnymi wyzwaniami w ochronie środowiska.